Ψυχολόγος Γιώργος Καραγιαννίδης – Παρατηρώντας την καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου εν έτει 2020, ειδικότερα εν μέσω μίας πρωτοφανούς και εξαιρετικά επικίνδυνης πανδημίας, αντιλαμβανόμαστε πως οι διαφορές, σε σχέση με το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν, είναι τεράστιες.
Παρ᾽ όλα αυτά κάποια πράγματα συνεχίζουν να παραμένουν βαθιά χαραγμένα στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση και ο καθένας από εμάς αναζήτα τρόπους, ώστε να προσαρμοστεί και να τα αντιμετωπίσει με επιτυχία. Το σημερινό μας άρθρο πραγματεύεται το πένθος και την απώλεια.
Τι θα λέγατε λοιπόν να εξετάσουμε κάποιες παραπάνω λεπτομέρειες, έτσι ώστε να μπορούμε να συμπαρασταθούμε αποτελεσματικότερα σε έναν κοντινό μας που πενθεί, ή ακόμα να βοηθήσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό σε αυτήν την τόσο έντονη και βαθιά προσωπική εμπειρία;
Οι άνθρωποι είναι σαν τα παράθυρα βιτρό. Γυαλίζουν και αστράφτουν όσο ο ήλιος φέγγει απ´ έξω, αλλά όταν πέσει το σκοτάδι, η πραγματική τους ομορφιά αποκαλύπτεται μόνο από το εσωτερικό φως!
Η Elisabeth Kubler-Ross, ελβετο-αμερικανίδα ψυχίατρος, ήταν πρωτοπόρος στην μελέτη για τον θάνατο. Μετά από μελέτες γύρω από τα συναισθήματα ασθενών με ανίατες αρρώστιες, στο βιβλίο της ‘Οn Death and Dying’ ανέπτυξε την θεωρία της για τα πέντε στάδια του πένθους, γνωστή και ως μοντέλο Κιούμπλερ-Ρος.
1. Άρνηση: η πρώτη αντίδραση στο θάνατο ή την απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου είναι η άρνηση της πραγματικότητας. Αυτή η αντίδραση μας, αντικατοπτρίζει μία άμυνα του οργανισμού σε ένα τόσο ισχυρό σοκ με σκοπό το άτομο να προστατευτεί από την έντονη ύπαρξη άγχους και να κερδίσει λίγο παραπάνω χρόνο για να συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί στην ζωή του. Οι αντιδράσεις ποικίλλουν ανάμεσα στα άτομα, αλλά συνήθως ή φάση άρνησης διαρκεί λίγες ώρες ή και μέρες.
2. Θυμός: ο θυμός παίρνει την θέση της άρνησης και μέσω του συγκεκριμένου συναισθήματος, το άτομο αντιλαμβάνεται πλέον την πραγματικότητα και γεμίζει δύναμη και ενέργεια, η οποία στρέφεται παντού, αλλά κυρίως στους πιο κοντινούς του ανθρώπους. Ο άνθρωπος που πενθεί γίνεται εχθρικός, νιώθει αδικημένος και κατηγορεί τους πάντες. Σημαντικό είναι σε αυτό το στάδιο τα άτομο που προσπαθούν να συμπαρασταθούν να μην ενοχοποιούν τον εαυτό τους.
3. Διαπραγμάτευση: το στάδιο της διαπραγμάτευσης είναι η τελευταία προσπάθεια του εγκεφάλου μας να προστατευτεί από την μεγάλη θλίψη της απώλειας. Το άτομο που πενθεί για μια απώλεια ή ακόμα και για την δική του ενδεχόμενη, μετατρέπει τον θυμό σε ενοχές και τύψεις. Προσπαθεί να δει τι έκανε λάθος ή και τι καλύτερο θα μπορούσε να είχε πράξει για να αποφύγει το μοιραίο και παζαρεύει τον χρόνο που απομένει ή ψάχνει διαφορετικές λύσεις για να αποφύγει τον πόνο. Είναι σύνηθες κάποιοι να ῾κολλούν᾽ το τρίτο αυτό στάδιο για αρκετό χρονικό διάστημα.
4. Κατάθλιψη: το άτομο που πενθεί αρχίζει και έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα της θλίψης, του πόνου, της στεναχώριας και της αβεβαιότητας για το μέλλον. Οι διαταραχές ύπνου, η νευρικότητα, η απώλεια ή αύξηση της όρεξης και η μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης είναι κάποια από τα συχνότερα συμπτώματα αυτής της φάσης. Σημαντικό είναι το άτομο να ενθαρρύνεται να εκφράσει τα συναισθήματα του και έτσι να γίνει ευκολότερη η μετάβαση στο τελευταίο στάδιο.
5. Αποδοχή: η φάση της αποδοχής, χαρακτηρίζεται από ηρεμία και απόσυρση κατά την οποία το άτομο αντιλαμβάνεται πλήρως την απώλεια. Βλέπει πλέον καθαρά πως δεν μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα και αποφασίζει να διατηρήσει στο μυαλό του τον εκλιπόντα, μαζί με όλα τα κοινά τους βιώματα, με τρόπο που θα τον κάνει να είναι λειτουργικός και να συνεχίσει την ζωή του.
Υπάρχει βέβαια και μία πληθώρα παραγόντων η οποία επηρεάζει ξεχωριστά το κάθε άτομο, ανάλογα με τις συνθήκες. Κάποιοι σημαντικοί είναι οι εξής:
- Τύπος απώλειας
- Συνθήκες σχετικές με την απώλεια (πχ αν θα μπορούσε να αποφευχθεί)
- Σχέση και σύνδεση με τον εκλιπόντα
- Ύπαρξη προηγούμενων απωλειών και επίδραση στο άτομο
- Προσωπικότητα του πενθούντος και η ικανότητα του να αντιμετωπίσει μία απώλεια
- Κοινωνικές μεταβλητές (ηλικία, φύλο, κοινωνική τάξη, θρησκεία, στήριξη από το περιβάλλον κλπ.)
Τι θα μπορούσαμε λοιπόν να κάνουμε για να συμπαρασταθούμε σε αγαπημένα μας πρόσωπα; Ας αρχίσουμε με κάτι σημαντικό. Αφήστε τον άνθρωπο σας να αντιληφθεί τα συναισθήματα του και μην του λέτε πως θα έπρεπε να αισθάνεται. Αφήστε τον να κλάψει και να θρηνήσει όπως αυτός έχει ανάγκη μέχρι να το αποδεχτεί. Μην προσπαθείτε να του δείξετε την φωτεινή πλευρά εξ᾽ αρχής, αντ´ αυτού προσπαθήστε μέσω της ενσυναίσθησης να αντιληφθείτε ουσιαστικά τα συναισθήματα του και να αναρωτηθείτε αν φοβάστε κι εσείς οι ίδιοι μια πιθανή απώλεια. Εξηγήστε πως μπορούν να βασίζονται πάνω σας, εννοώντας το πραγματικά, και αποφύγετε να χρησιμοποιείτε λέξεις ή και φράσεις που όχι μόνο δεν ανακουφίζουν, αλλά μπορεί και να σας απομακρύνουν ακόμα περισσότερο. Ένα τέτοιο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι μια φράση όπως «Με τίποτα δεν θα μπορούσα να αντέξω αυτό που περνάς εσύ…» ή «Ξέρω πως νιώθεις, εμένα πέθανε ο…» και «Συγκεντρώσου τώρα στα άλλα σου παιδιά».
Αν όντως θέλουμε να στηρίξουμε κάποιον, τα πιο απλά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Αν δεν έχετε τι να πείτε, απλώς ακούστε τον και σταθείτε πλάι του. Δοκιμάστε να κάνετε κάτι πρακτικό, μια επίσκεψη για έναν καφέ, ένα γεύμα, ένα τηλεφώνημα. Ίσως αυτές οι κινήσεις φαντάζουν ᾽μικρές᾽, έχουν όμως μεγάλο αποτέλεσμα διότι το άτομο που πενθεί αντιλαμβάνεται ότι είστε εκεί για αυτόν, αποτελείται ένα στήριγμα και θα τον διευκολύνεται να ανοιχτεί και να εκφραστεί.
Μακριά η κοντά, στην γη ή στον ουρανό, ό,τι αγαπάς βρίσκεται μέσα σου!
Είναι δεδομένο, πως αργά η γρήγορα θα χρειαστεί να βοηθήσουμε κάποιον που αγαπάμε ή ακόμα και τον ίδιο μας τον εαυτό σε μια απώλεια. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε πως πρέπει να το κάνουμε, έτσι ώστε να βγούμε νικητές από αυτήν την μάχη, κοιτάζοντας το μέλλον με αισιοδοξία!
